TỪ ISTANBUL ĐẾN GENEVA – KHỞI ĐẦU HÀNH TRÌNH HÀNH ĐỘNG TOÀN CẦU VỀ AI

          Tại Hội nghị Ban Chấp hành toàn cầu của Công đoàn Công nghiệp và Sản xuất toàn cầu (IndustriALL Global Union) tổ chức lần đầu tiên tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ từ ngày 20 đến 22/11/2024, trí tuệ nhân tạo (AI) được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược hành động của phong trào công đoàn thế giới.

          Bản báo cáo đầu tiên về AI của IndustriALL đã đưa ra những cảnh báo nghiêm túc: AI không chỉ thay đổi mà còn đe dọa xoá bỏ nhiều công việc hiện tại. Dự báo cho thấy hơn 23% công việc hiện nay có nguy cơ biến mất hoặc bị thay thế trong vòng 5–10 năm tới. Đặc biệt, các vị trí lao động đơn giản, có tính lặp lại cao trong lĩnh vực sản xuất, dịch vụ và logistics là nhóm bị ảnh hưởng lớn nhất. AI cũng đặt ra những thách thức to lớn cho quyền riêng tư, quyền tổ chức và giám sát công bằng trong môi trường làm việc. Các hệ thống chấm điểm, quản lý hiệu suất, tuyển dụng bằng thuật toán đang tiềm ẩn nguy cơ thiên vị, phân biệt giới và làm xói mòn quyền của người lao động, nếu không có cơ chế giám sát phù hợp.Tuy nhiên, bên cạnh những rủi ro, AI cũng mang đến những cơ hội mới. Nó có thể cải thiện hiệu suất làm việc, giảm thiểu rủi ro an toàn lao động và mở ra các ngành nghề mới trong phân tích dữ liệu, kỹ thuật phần mềm và chuỗi cung ứng thông minh. Trên tinh thần đó, hội nghị Istanbul đã thống nhất chủ trương: xây dựng một chính sách AI toàn cầu của công đoàn, với sự tham gia của các tổ chức thành viên trên toàn thế giới.

HỘI NGHỊ GENEVA 2025 – ĐỒNG TÂM HÀNH ĐỘNG VÌ CHUYỂN ĐỔI CÔNG BẰNG

          Tiếp nối tinh thần Istanbul, Hội nghị Ban Chấp hành IndustriALL tổ chức tại Geneva, Thụy Sĩ ngày 10–11/6/2025 đã chính thức trình bày Dự thảo Chính sách AI lần thứ hai. Đây là phiên bản được chỉnh lý sâu sắc sau nhiều vòng tham vấn với Nhóm chuyên gia Industry 4.0, Ủy ban Phụ nữ, Diễn đàn Thanh niên và các tổ chức thành viên đến từ hơn 100 quốc gia.

Ảnh 1: Hội nghị Ban Chấp hành toàn cầu IndustriALL tại Geneva tháng 6/2025

Tại hội nghị, các đại biểu đồng thuận rằng AI đang không chỉ thay đổi cách thức làm việc mà còn làm lung lay những nguyên tắc cơ bản về lao động, quyền con người và cấu trúc xã hội. Ở Mỹ, hơn 400.000 việc làm trong lĩnh vực hỗ trợ khách hàng đã bị thay thế bởi chatbot và trợ lý ảo AI chỉ trong 2 năm gần đây (2022–2024). Tại Hàn Quốc, một nghiên cứu của Viện Chính sách Kinh tế cho biết 30% nhân viên văn phòng trong các tập đoàn lớn cho biết họ bị giám sát bởi hệ thống AI đánh giá hiệu suất với hàng loạt ví dụ thực tiễn được dẫn chứng từ các quốc gia trên thế giới:

          Tại Mỹ, theo báo cáo của Forrester Research (2023), hơn 400.000 việc làm trong lĩnh vực dịch vụ khách hàng đã bị thay thế bởi chatbot và trợ lý ảo AI chỉ trong vòng hai năm gần đây;

          Tại Hàn Quốc, nghiên cứu của Korea Labor Institute (2024) cho thấy 30% nhân viên văn phòng tại các tập đoàn lớn bị giám sát hiệu suất thông qua hệ thống AI, gây áp lực tâm lý và đe dọa quyền riêng tư;

          Tại Mỹ và Đức, Tập đoàn Tesla đang sử dụng AI trong cả sản xuất lẫn quản trị nhân sự. Bloomberg và Reuters ghi nhận các công đoàn tại Mỹ và Đức đã lên tiếng phản đối chính sách giám sát quá mức và đánh giá nhân sự bằng thuật toán của Tesla;

          Tại Bangladesh và Ấn Độ, báo cáo của ILO (2023) và McKinsey (2023) cho biết ngành dệt may đã chứng kiến tỷ lệ mất việc do AI và tự động hóa lên đến 15% tại Bangladesh, và khoảng 1 triệu việc làm tại Ấn Độ đối mặt nguy cơ tương tự trong thập kỷ tới;

          Tại Thụy Điển, theo báo cáo của công đoàn Unionen (2024), hơn 70% người lao động trong ngành công nghiệp đã tham gia các chương trình đào tạo lại do công đoàn – doanh nghiệp – nhà nước phối hợp triển khai;

          Trong ngành công nghiệp xe điện toàn cầu, AI đang thay đổi toàn bộ quy trình sản xuất và quản lý chuỗi cung ứng. Tập đoàn Tesla sử dụng AI không chỉ trong dây chuyền sản xuất mà cả trong tuyển dụng và theo dõi hiệu suất của kỹ sư – khiến các công đoàn tại Mỹ và Đức đã nhiều lần phản ứng gay gắt, yêu cầu minh bạch và đối thoại. Tại Ấn Độ và Bangladesh, ngành dệt may – sử dụng hàng triệu lao động nữ – đang chứng kiến sự gia tăng tự động hóa khiến tỷ lệ mất việc ở một số khu vực lên đến 15%.

          Đồng thời, các quốc gia Bắc Âu như Thụy Điển và Na Uy đã đi đầu trong việc tích hợp AI vào sản xuất nhưng vẫn giữ được cam kết cao về an sinh và đối thoại xã hội. Nhờ đó, hơn 70% người lao động tại Thụy Điển tham gia các chương trình đào tạo lại do công đoàn và doanh nghiệp phố i hợp tổ chức.

Ảnh 2: Hội nghị Ban Chấp hành toàn cầu IndustriALL tại Geneva tháng 6/2025

Trong bối cảnh đó, Đoàn đại biểu Công đoàn Việt Nam gồm các đồng chí: Nghiêm Thùy Lan – Chủ tịch Công đoàn Dầu khí Việt Nam (Trưởng đoàn), Lê An Hải – Chủ tịch Công đoàn Công Thương Việt Nam, Nguyễn Thị Minh – Phó Chủ tịch Công đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam và Hoàng Thu Hằng, Chuyên viên Văn phòng Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã tích cực tham dự, đóng góp nhiều ý kiến từ thực tiễn chuyển đổi số trong các ngành công nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030.

Ảnh 3: Đoàn đại biểu Công đoàn Việt Nam

Tại phiên thảo luận lần thứ nhất tại Istanbul là hồi chuông cảnh báo đầu tiên về những mối nguy tiềm ẩn từ AI đối với người lao động và tổ chức công đoàn,  phiên thứ hai tại Geneva, IndustriALL chuyển từ nhận diện vấn đề sang hành động chiến lược. Tại Geneva, lần đầu tiên một dự thảo chính sách AI toàn cầu được công đoàn quốc tế xây dựng, Sáu trụ cột chính sách AI được IndustriALL đưa ra nhằm định hướng hành động cho các tổ chức công đoàn trên toàn thế giới trong kỷ nguyên số.

          Thứ nhất, về thuật toán và quyền riêng tư, chính sách yêu cầu minh bạch hóa toàn bộ hệ thống quản lý bằng AI, đồng thời thiết lập cơ chế giám sát, kiểm tra định kỳ với sự tham gia trực tiếp của công đoàn nhằm ngăn ngừa tình trạng lạm dụng dữ liệu và đánh giá thiên vị.

          Thứ hai, trong lĩnh vực việc làm và kỹ năng, cần thành lập Quỹ học tập suốt đời và triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số, trí tuệ nhân tạo và STEM (STEM – Science, Technology, Engineering and Mathematics- Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) cho người lao động, đặc biệt ưu tiên đối tượng là phụ nữ và thanh niên – những nhóm dễ bị bỏ lại trong quá trình chuyển đổi công nghệ.

          Thứ ba, về an toàn vệ sinh lao động, chính sách nhấn mạnh việc thiết lập các tiêu chuẩn OHS (Occupational Health and Safety - An toàn và Sức khỏe nghề nghiệp) mới phù hợp với môi trường làm việc có sử dụng robot, máy học và các công nghệ tự động hóa cao.

          Thứ tư, để đảm bảo sự công bằng trong phân phối thành quả, công đoàn cần chủ động đàm phán về chia sẻ lợi ích từ AI thông qua các hình thức như tăng lương, thưởng hiệu suất, chia cổ phần, đồng thời vận động chính sách thuế lũy tiến đánh vào lợi nhuận doanh nghiệp công nghệ.

          Thứ năm, trong bối cảnh AI có thể bị lợi dụng để theo dõi, nhận diện và gây áp lực lên cán bộ công đoàn, cần luật hóa việc bảo vệ quyền tổ chức và thương lượng tập thể, phù hợp với thực tế lao động số hóa.

          Thứ sáu, chính sách xác định ba cấp độ hành động: ở cấp quốc tế, cần phối hợp với ILO, OECD để xây dựng các khung chính sách chung về AI và quyền lao động; ở cấp ngành, cần thúc đẩy việc đưa AI vào nội dung các hiệp định khung toàn cầu (GFA); và ở cấp quốc gia, công đoàn phải tích cực tham gia xây dựng chính sách AI quốc gia, đảm bảo khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ người lao động trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng.

VIỆT NAM – HÀNH ĐỘNG CHỦ ĐỘNG VÀ TIÊN PHONG

          Tại hội nghị, Bà Nghiêm Thùy Lan – Chủ tịch Công đoàn Dầu khí Việt Nam – đã chia sẻ về kinh nghiệm chuyển đổi số và hành động thích ứng với AI trong ngành Dầu khí Việt Nam:

          “Ngành Dầu khí đang chứng kiến sự thay đổi sâu sắc bởi AI. Công đoàn phải không chỉ là nơi bảo vệ mà còn là nơi dẫn dắt người lao động thích nghi, nâng cao kỹ năng và chủ động kiến tạo môi trường làm việc an toàn, minh bạch và công bằng.”

          Công đoàn Dầu khí Việt Nam đã tổ chức các lớp tập huấn về kỹ năng số cho cán bộ công đoàn cơ sở, hợp tác với doanh nghiệp để xây dựng quy chế sử dụng AI trong giám sát và đánh giá nhân sự, đồng thời thúc đẩy thương lượng tập thể có điều khoản về chia sẻ lợi ích từ tăng năng suất do AI mang lại.

Ảnh 4: Đoàn đại biểu Công đoàn Việt Nam chụp hình lưu niệm với Chủ tịch, Phó Chủ tịch Công đoàn Công nghiệp và Sản xuất toàn cầu

LỜI KÊU GỌI HÀNH ĐỘNG CHO CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM

          Với những nội dung quan trọng được trình bày và thảo luận tại Hội nghị Geneva, Công đoàn Việt Nam cần có những hành động cụ thể, kịp thời để bắt nhịp với xu hướng hành động của phong trào công đoàn thế giới trong thời đại trí tuệ nhân tạo. Việc chủ động cập nhật, thích ứng và thúc đẩy các chính sách về chuyển đổi công bằng không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi người lao động trước những thay đổi do AI mang lại, mà còn khẳng định vị thế của Công đoàn Việt Nam trong mạng lưới công đoàn quốc tế. Đây là thời điểm để Công đoàn Việt Nam không chỉ quan sát mà phải bước vào cuộc, hành động với tinh thần hội nhập, sẵn sàng và tiên phong.

          Theo bà Bà Nghiêm Thùy Lan – Chủ tịch Công đoàn Dầu khí Việt Nam: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cần chủ động thành lập Tổ công tác chuyên trách về “AI và việc làm”, đồng thời triển khai khảo sát toàn quốc nhằm đánh giá mức độ ứng dụng AI trong các ngành nghề. Trên cơ sở đó, nội dung đào tạo về trí tuệ nhân tạo cần được tích hợp vào chương trình huấn luyện cán bộ công đoàn ở tất cả các cấp. Ở cấp công đoàn ngành, tỉnh và các tổng công ty, cần khẩn trương xây dựng kế hoạch hành động riêng biệt cho từng lĩnh vực cụ thể, phản ánh thực tiễn triển khai AI tại địa phương và đơn vị mình. Việc tổ chức các hội thảo chuyên đề, các chương trình đào tạo về AI, giám sát công nghệ và quyền của người lao động là thiết yếu, đi kèm thử nghiệm mô hình thương lượng tập thể có nội dung cụ thể liên quan đến việc doanh nghiệp sử dụng AI trong đánh giá và quản lý nhân sự.

          Bà Nguyễn Thị Minh – Phó Chủ tịch Công đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam: đối với công đoàn cơ sở – lực lượng trực tiếp đồng hành cùng người lao động tại nơi làm việc – vai trò càng trở nên quan trọng. Công đoàn cơ sở cần chủ động tham gia đối thoại với doanh nghiệp ngay từ khi AI bắt đầu được đưa vào ứng dụng, theo dõi sát sao các dấu hiệu xâm phạm quyền riêng tư hay sử dụng dữ liệu không minh bạch. Đồng thời, tổ chức hướng dẫn, tập huấn để nâng cao hiểu biết của đoàn viên về công nghệ mới, giúp họ không bị động trước sự thay đổi, mà trái lại, trở thành những người làm chủ quá trình chuyển đổi số.

TRÍ TUỆ NHÂN TẠO LÀ BƯỚC NGOẶT CHIẾN LƯỢC CỦA PHONG TRÀO CÔNG ĐOÀN

          Phiên thảo luận chiến lược lần thứ hai của IndustriALL về trí tuệ nhân tạo (AI), diễn ra trong khuôn khổ Hội nghị Ban Chấp hành toàn cầu tại Geneva tháng 6/2025, đã thể hiện sự đồng thuận sâu rộng trong phong trào công đoàn quốc tế: AI không còn là một khái niệm xa lạ, mà đã trở thành nhân tố cốt lõi đang tái định hình toàn bộ thế giới việc làm. Với sáu trụ cột chính sách được thống nhất, từ quyền riêng tư, kỹ năng số, an toàn lao động, đến hành động đa cấp độ, IndustriALL đang kiến tạo một nền tảng chiến lược toàn cầu nhằm bảo đảm rằng quá trình chuyển đổi số là công bằng, nhân văn và có sự tham gia của công đoàn.

          Theo bối cảnh, bức tranh về tương lai việc làm vẫn đang phân hóa mạnh mẽ, theo ông Lê An Hải – Chủ tịch Công đoàn Công Thương Việt Nam : Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), AI có thể khiến 14 triệu việc làm bị mất trên toàn cầu trong vòng 5 năm tới, trong khi McKinsey & Company ước tính rằng 30% công việc hiện tại có thể được tự động hóa hoàn toàn hoặc một phần vào năm 2030, chủ yếu trong các ngành sản xuất, bán lẻ, vận tải và dịch vụ khách hàng. Báo cáo năm 2023 của World Economic Forum cũng cảnh báo rằng tốc độ thay đổi kỹ năng do AI gây ra sẽ nhanh gấp đôi so với thập kỷ trước, và hơn 1 tỷ người lao động toàn cầu cần được đào tạo lại trong vòng 10 năm tới. Những số liệu này cho thấy, nếu không hành động ngay từ bây giờ, hàng triệu người lao động có thể bị đẩy ra ngoài lề của nền kinh tế số.

          Đối với Việt Nam – một quốc gia đang đẩy mạnh phát triển công nghiệp, số hóa và tích cực hội nhập – trí tuệ nhân tạo là xu thế không thể đảo ngược. Công đoàn Việt Nam cần vượt qua tư duy phòng thủ, chuyển sang tư duy hành động. Cần sớm xây dựng chiến lược tiếp cận AI ở cả ba cấp: Trung ương – Ngành – Cơ sở. Đồng thời, phải thúc đẩy đào tạo cán bộ công đoàn, thương lượng tập thể về AI, tham gia xây dựng chính sách công, và giám sát ứng dụng công nghệ tại doanh nghiệp.

           Trí tuệ nhân tạo là bước tiến lớn của nhân loại – nhưng nếu không được dẫn dắt bằng các giá trị công bằng và quyền lao động, nó có thể trở thành công cụ tạo ra bất bình đẳng sâu sắc. Chỉ khi Công đoàn hành động và người lao động cùng chủ động, chúng ta mới có thể biến chuyển đổi số thành một tiến trình nhân văn, thay vì để nó trở thành làn sóng loại trừ.

Nội dung của hai phiên thảo luận chiến lược về AI của IndustriALL

Bùi Thị Hồng Hạnh – Văn phòng Công đoàn Dầu khí Việt Nam