Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo AI trong học tập đã trở nên phổ biến đến mức gần như là một phần tất yếu của đời sống học sinh, sinh viên hiện đại.

Tuy nhiên, sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ này đang khiến ranh giới giữa “tận dụng” và “lạm dụng” trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Khi sự hỗ trợ trở thành thói quen

Sự phát triển bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) trong vài năm qua đã mở ra một kỷ nguyên mới trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục. Với khả năng xử lý dữ liệu vượt trội, phản hồi nhanh chóng và khả năng tổng hợp thông tin phong phú, AI nhanh chóng trở thành công cụ đắc lực trong học tập và nghiên cứu. Trong bối cảnh học sinh, sinh viên ngày càng phải đối mặt với áp lực điểm số, hạn chót và khối lượng bài tập đồ sộ, AI xuất hiện như một giải pháp lý tưởng để tối ưu hóa thời gian và cải thiện kết quả học tập.

Mọi thứ ngày càng dễ dàng hơn

Kết thúc một buổi dạy kèm cho người cháu, anh Hữu Tín, một giáo viên tiếng Anh không giấu nổi tiếng thở dài, cho dù người cháu đã hoàn thành đầy đủ các bài tập về nhà được giao và thậm chí, đáp án còn đúng gần hết. Tuy nhiên, trong quá trình học, những câu hỏi của anh Tín thường chỉ được đáp lại bằng sự im lặng. Không khó để nhận ra, những lời giải chính xác được ghi vào vở không đến từ người cháu, mà đến từ một sự giúp đỡ phía sau màn hình máy tính.

“Trẻ em hiện nay được tiếp cận công nghệ quá sớm, và với sự nhanh nhạy, chúng dễ dàng học cách ứng dụng AI vào cuộc sống. Bài tập về nhà, những bài toán khó đối với chúng đều trở nên dễ dàng và nhanh chóng, không thể khiến chúng dành thời gian suy nghĩ, tư duy như trước”, anh Tín chia sẻ.

Không chỉ mình anh Tín, nhiều người thầy, người cô khác cũng đang chia sẻ nỗi suy tư này sau những giờ giảng dạy mệt mỏi. Chỉ trong một thời gian ngắn, trí tuệ nhân tạo đã len lỏi vào mọi khía cạnh của đời sống, từ công việc, giải trí đến giáo dục. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh và vài thao tác đơn giản, học sinh, sinh viên có thể truy cập hàng loạt công cụ AI hỗ trợ học tập như: ChatGPT, Grammarly, Quillbot hay các nền tảng tạo flashcard, bài kiểm tra tự động, và thậm chí cả các ứng dụng có khả năng giải toán bằng hình ảnh.

Sự tiện lợi này khiến nhiều học sinh xem AI như một người bạn đồng hành không thể thiếu trong quá trình học tập. Với một câu hỏi bất kỳ, chỉ cần nhập vào một công cụ AI là người học có thể nhận được câu trả lời đầy đủ, dễ hiểu và được trình bày mạch lạc. Từ việc viết dàn ý cho bài luận, giải thích công thức vật lý, đến việc tạo đề cương ôn tập trước kỳ thi - AI có thể làm tất cả trong vài giây. Điều này khiến cho nhiều học sinh, sinh viên cảm thấy việc học trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.

Chính vì AI có thể cung cấp thông tin một cách nhanh chóng và rõ ràng, học sinh ngày nay bắt đầu hình thành thói quen “tra AI trước khi hỏi thầy cô”. Trong khi trước đây, họ cần đọc tài liệu, tự tổng hợp kiến thức và tranh luận với bạn bè để hiểu sâu vấn đề, hoặc ít nhất phải tra Google và tự sàng lọc thông tin, thì nay chỉ cần mở một ứng dụng AI là mọi thứ trở nên dễ hiểu hơn bao giờ hết. AI không chỉ là nguồn kiến thức mà còn đóng vai trò như một gia sư thông minh, sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc bất kể thời gian.

Từ góc độ tích cực, AI rõ ràng đang mang lại rất nhiều lợi ích. Trong các trường đại học, một bộ phận giảng viên cũng đã tận dụng AI để hỗ trợ giảng dạy như soạn giáo án, tạo câu hỏi trắc nghiệm, tổng hợp tài liệu giảng dạy, hay thậm chí phản hồi bài tập cho sinh viên. Không thể phủ nhận AI đang giúp cả người dạy lẫn người học tiết kiệm thời gian và nâng cao hiệu suất công việc.

Từ "tận dụng" trở thành "lạm dụng"

Từ chỗ là một công cụ hỗ trợ, trí tuệ nhân tạo đang ngày càng trở thành giải pháp thay thế trong học tập. Điều này dẫn đến một thực tế đáng lo ngại: Học sinh, sinh viên không chỉ sử dụng AI để hỗ trợ mà còn để làm thay công việc học tập. Việc viết một bài luận, giải một bài toán hay phân tích một văn bản giờ đây không còn là nhiệm vụ cá nhân của học sinh nữa - đó là nhiệm vụ của AI, và con người đóng vai trò như người trung gian sao chép.

Tình trạng này khiến ngày càng nhiều giáo viên, giảng viên cảm thấy lo lắng. Theo The Time higher education, một khảo sát toàn cầu cho thấy, hơn 80% cán bộ giảng dạy lo ngại học sinh đang trở nên quá phụ thuộc vào AI. Nhiều người nhận ra học sinh không còn đủ khả năng để đánh giá chất lượng thông tin mà công cụ này cung cấp, và tệ hơn, họ cũng không còn thấy nhu cầu phải hiểu sâu vấn đề. Trong mắt họ, điểm số là kết quả, còn cách đạt được không còn quan trọng nữa.

"Học sinh thường luôn tìm tòi những cách nhanh nhất để giải quyết những vấn đề mà chúng được giao. Trước đây, với giấy và bút, chúng sẽ tìm những công thức, kỹ thuật nhanh nhất từng được dạy để giải quyết vấn đề. Nếu học sinh không còn làm vậy nữa, việc học sẽ không mang lại kết quả thực chất", anh Tín nói thêm.

Thật vậy, hệ quả rõ ràng nhất của việc lạm dụng AI là sự xói mòn khả năng tư duy độc lập. Khi mọi câu hỏi đều có sẵn câu trả lời từ AI, học sinh dần đánh mất nhu cầu tự tìm hiểu, đặt câu hỏi và phản biện - những kỹ năng then chốt để phát triển trí tuệ. Đã có những sinh viên không thể viết nổi một đoạn văn ngắn mà không cần sự hỗ trợ của AI. Họ cũng gặp khó khăn khi làm bài thi viết tay, vì khi không có AI hỗ trợ, họ không biết phải bắt đầu từ đâu.

Bên cạnh đó, việc sử dụng AI không đúng cách cũng tạo ra sự bất công trong học tập. Những người không dùng AI, dù chăm chỉ và có tư duy, có thể vẫn bị xếp sau những bạn học dùng AI để tạo ra bài làm hoàn hảo. Một số học sinh dùng AI để viết toàn bộ bài luận rồi nộp như của mình, trong khi những học sinh khác chỉ dùng công nghệ để tra cứu thông tin hay tìm ý tưởng. Trong môi trường học tập không có quy định rõ ràng, ai dùng AI đúng cách và ai lạm dụng cũng rất khó phân biệt.

Sự "lạm dụng" công nghệ trong giáo dục còn kéo theo hệ lụy lâu dài cho xã hội. Một thế hệ học sinh lớn lên với thói quen dựa dẫm vào công nghệ có thể sẽ gặp khó khăn khi bước vào đời sống thực, nơi không phải lúc nào cũng có AI giải quyết mọi vấn đề. Khi đó, khả năng giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và sáng tạo - những kỹ năng vốn được rèn luyện trong suốt quá trình học tập - sẽ trở nên yếu kém hoặc thậm chí không tồn tại.

https://laodong.vn/lao-dong-cuoi-tuan/khi-hoc-sinh-nho-ai-hoc-ho-1515382.ldo

Anh Vũ (báo lao động)